OLTA ÇEŞİLERİ
Balıkçılık sektöründe değişik su ürünleri avlamak amacı ile çeşitli olta takımları geliştirilmiştir.Kıyı, sahil ve açık denizde dip, pelajik ve yüzeyde av yapmaya yönelik olmak üzere, ortam şartları balık türü ve davranış biçimleri dikkate alınarak olta takımları hazırlanır ve uygun teknikle kullanılır.Oltalar ana grup olarak 4 bölümde toplanmaktadır.
1.Hareketsiz (durgun) oltalar,
2.Hareketli (çeker) oltalar,
3.Parakete (paragat) oltaları,
4.Mekanize (otobar) oltalar.
1-)HAREKETSİZ OLTALAR
Hareketsiz (durgun) oltalarda ana prensip, uygun şekilde yemlenmiş olta iğnesi veya iğne grubunu beden ve diğer malzemeler yardımı ile su ortamında istenilen bölgeye atmak, uzatmak veya sevk etmek suretiyle, avlanan türün yemli oltayı yutarak yakalanmasını sağlamak ve uygun teknikle avı karaya veya tekneye almak olarak tanımlanır.
Yemli oltaların deniz, göl ve akarsular başta olmak üzere her çeşit su ortamında dip, orta su ve yüzeyde kullanılan tipleri mevcuttur.Bu grupta yer alan oltalar kamışlı olta, salma olta, uzatma ve bırakma takımları olarak da adlandırılır.Yapımında çeşitli iğneler yanında beden, fırdöndü, batırıcı, yüzdürücü, işaret şemandrası, kamış, teleskop ve makaralardan yararlanılmaktadır ve bunların bağlanmasında çeşitli DÜĞÜMLER (ŞEKİLDE OLDUĞU GİBİ) kullanılır.Doğada mevcut olan her çeşit su ürünlerini avlamaya yönelik olta tipleri geliştirilmiştir.Aynı türü avlamaya yönelik farklı olta türü de mevcuttur.
Bu tür oltaların yapımında kullanılacak iğneler, beden ve diğer malzemeler avlanılacak tür, büyüklü (ağırlığı) davranışları ve avlanma yerine uygun olarak seçilir.Uzatma oltaları genelde doğal veya yapay yemli olarak kullanılmaktadır.Kullanılacak yemler avlanılacak türün istediği özellikleri taşımalıdır.Canlı yemlerin bütün olarak kullanılması yanında, çeşitli su ürünlerinin yaprak veya parça etleri kabukluların vücut kesimleri, bazı bataklık kurtları(nereis) yengeçler ve özellikle yavruları yem malzemesi olarak kullanılır.
Uzatma oltalarında bir veya birden fazla iğne yer alabilmektedir. Kıyı ve sığ su avcılığında beden ucuna tek iğne takılır, kıstırma kurşunlarıyla gerekli ağırlık sağlanarak elden uzatma veya kamış (teleskop) yardımı ile fırlatma suretiyle avcılık yapılır. Derin su avcılığında beden ucuna fırdöndü ve ara beden bağlanmaktadır. Ara beden üzerine köstekler yardımıyla 1-5 iğne bağlanır ve uç kısmına iskandil kurşunu takılarak yemlenir ve dibe indirilir.
Zoka takımları yemli oltalar arasında yer alan önemli av araçlarıdır. Zokalı oltalar ile önemli ölçüde çipura, fangri , mercan, trança ve karagöz avcılığı yapıldığı bilinmektedir.
Zoka oltası hazırlanırken zoka iğnesi, kıstırma kurşunu, fırdöndü ve misina beden kullanılır. Donatımda zoka iğnesi misina ile fırdöndüye bağlanır, ikinci bir misina ve fırdöndü buna ilaveten donatılabilir. Misina avlanılacak derinliğe göre hazırlanıp, eklenir.
Zoka oltalarının ikinci bir tipi hırsızlı zoka oltasında iğne üzerine kısa bir ara beden (misina) ile ikinci bir iğne donatılmıştır.
2-)Hareketli (Çeker) Oltalar
Bu grupta çapariler,kaşık,sırtı,seğirtme,çarpma ve sürütme oltaları yer alır.İğneler üzerinde canlı veya yapay yem kullanılabilir.Olta takımında hareket sağlanarak suda cazip görüntüler,pırıltılar oluşturularak özellikle pelajik balıkların iğnelere atlayarak takılması sağlanır.
a)Çapari Oltaları
Beden üzerinde çok sayıda tüylü veya tüysüz iğne taşıyan oltalara denir.Çapari yemli ve yemsiz olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.
1.Yemli Çapari
Bu tip çapariler hareketsiz olarak kullanılır.Balık avcılığı olta iğnelerine yem takılmak suretiyle gerçekleştirilir.Bu tip çaparide arabedenin üzerinde kurşun önde yer almakta ve kurşunu takiben iğne bağlı köstekler eşit ara ile gelmektedir.Kösteklerinin arkasına arabeden ile arabedeni birbirine bağlayan bir fırdöndü yerleştirilmektedir.
Bu tip çapari ile mercan,çipura,karagöz,sargoz,ısparoz,izmarit,kupez,vb. balıkların yaygın olarak avcılığı yapılmaktadır.
2.Yemsiz Çapari
Aktif olarak avcılık yapan çapari takımlarıdır.İğnelerin üzerine avlanılacak türe göre farklı renkte tüyler (hindi.horoz,martı ve ördek),iğne bedenine sırt tarafından ucu pala üzerine gelecek şekilde kırmızı ibrişim ile bağlanır.İğne boyutları da avlanılacak türe göre değişmektedir.Köstek boyları 15-50 cm arasında değişmektedir.Misina kösteklere bağlı olan iğneler aynı aralıklar ile misina beden üzerine dizilir.İğne sayısı 10 iğneden 100 iğneye kadar değişmektedir.Kullanılan iğneler düz ve uzun saplı yapıya sahiptir.Bu tip oltalar yemsiz olarak uzatılır.Bu şekilde pelajik balıkların (uskumru,kolyoz,istavrit,palamut,lüfer) avcılığında yaygın olarak kullanılmaktadır.
Yemsiz çapariler modellerine göre dikey ve yatay olarak iki tiptedir.
Dikey çaparide,kurşun ve iğne bağlı kösteklerin dizilimi yemli çaparide olduğu gibidir.Daha çok balıkların sürü teşkil ettikleri yerlerde avcılık için tercih edilirler.Yatay çaparide ise,iğneler eşit arlıkları ile bağlandıktan sonra kurşun yerleştirilir.İğne bağlı kösteklerin boyu 50 cm civarında ve iki köstek araı mesafe 1.5 m civarındadır.Genellikle balıkların dağınık olarak bulundukları bölgelerde tercih edilirler.Çok uzun olduğu için daha büyük bir alanı tarama imkanı sağlar.Fakat dikey çapari kadar pratik değildir ve özel bir kullanım şekli vardır.
b)Kaşık Oltaları
Bu oltalar kaşık sapı veya kaşık kepçesinin değişik normlarda şekillendirilmesi suretiyle prizmatik veya oval yapıda,renk ve desenlerde hazırlanır.Kaşık kısmı kurşun,çelik,nikel vb. metallerden yapılmaktadır.Kaşık aracının baş kısmında delik halka veya fırdöndü bulunur ve gövdesi üzerinde 1-2 adet üçlü kanca iğnesi yer alır.
Kaşık ucundaki halka veya fırdöndü yardımıyla olta bedenine bağlanır.Olta bedeni üzerine ağırlık kurşunları takılır ve uygun bölgede ağır seyreden tekne ile çekilerek kaşığa su içinde kaçan-yüzen bir balık görüntüsü verilir.Bu durumda balık kaşığı yutarak kancalara takılır ve avcılığı gerçekleşir.
c)Sırtı Takımları
Sentetik malzemelerden yapılan yüzer balık maketlerine sırtı adı verilir.Bu maketler suya dayanıklı yapıda olup,model balığın tüm görünüş,yapı ve renklerini taşır.Sırtı uç,karın ve kuyruk kısmında olmak üzere 2-3 adet üçlü olta iğnesi taşır.Baş kısmında halka veya fırdöndü bulunmaktadır.Olta bedenine baştan bağlanan sırtı ağırlık kurşunları yardımı ile orta suda sürüklenmektedir.Ayrıca baş altında yassı-oval bir dil taşır.Bu parça yardımıyla suda dalıp-çıkma hareketi kazanır ve avlanacak balıkların dikkatini çeker.Sırtı takımlarıyla orta suda geçen sinarit,levrek,turna,lüfer gibi balıklar avlanmaktadır.
d)Seğirtme
Yemsiz olarak kullanılan zokalara seğirtme adı verilir.Yapılışı zoka iğnesinde olduğu gibidir.Yapıları daha farklı olup,torpil ve balık vücudu şeklinde dökülür.Bunlar genellikle sürükleme şeklinde kullanılır.İğne sabit ve hareketli olmak üzere 2 şekilde bağlanmaktadır.Sabit iğne kurşuna gömülü ve hareketsizdir (palamut ve torik ).Bazı seğirtme tiplerinde uç kısmına halka bağlanır ve halkaya üçlü olta iğnesi takılır (kofana ve lüfer seğirtmesi ).Bir diğer şekilde yünlü zokalardır.Bunlar tek iğneli hazırlanır ve seğirtmeden daha küçük kurşun taşır.Zoka kurşunun ortasında bulunan deliğe tüy parçası takılmakta ve böylece su içinde hamsi,istavrit gibi balık görünüşü kazanmaktadır.
e)Çarpma
Çarpma üçlü iğnenin veya üç adet tekli iğnenin beden kısmından (pala dahil) kurşun ile birleştirilmesinden elde edilir.İğnenin büyüklüğü ve kurşunun ağırlığı avlanılacak balık türüne göre ayarlanır.Çarpma,balıkların sürü halinde geçiş yaptığı dönem ve yerlerde atıp çekme ile avlanma sağlanır.Kanca uçları balıklara rastgele yerlerden takılır.Bu yöntemle semi pelajik ve pelajik türler avcılığı yapılabilir.
f)Dip Sürütme Takımları
Sürütme Takımları sandal veya tekne arkasından bırakılarak çekilmek suretiyle avcılık yapılan takımlardır.Yemli veya yemsiz iğneye balıkların atlayarak yakalanması suretiyle av operasyonu gerçekleşir.Sürütme takımları,dip ve pelajik olarak ikiye ayrılmaktadır.İki sürütme takımının birbirinden yapı olarak tek farkı kullanılan ağırlığın farklı olmasıdır.Pelajik sürütme takımlarında daha az ağırlık kullanılmaktadır.
Sürütme takımlarında iğne 4-6 m’lik misina köstek ile fırdöndüye bağlanır.Bu fırdöndüye 1.5 m’lik bir ara beden ve ara bedenin diğer ucuna bir fırdöndü daha bağlanır.Kurşun 1-2 m’lik ayrı bir köstek ile fırdöndüye bağlanır.Olta bedeni ucuna üçüncü bir fırdöndü eklidir.Bu üç fırdöndünün boşta kalan uçları bir halkaya takılarak birleştirilir.Bu şekilde hareket etme anında üç ayrı bölümün serbest hareket etmesi sağlanır ve dönmeler (gam) engellenir.Burada üç ayrı fırdöndü yerine üçlü fırdöndü de kullanmak mümkündür.Pelajik sürütme takımları akya,çıplak ve lambuga;dip sürütme takımları ise ;sinargit,orfoz,lahoz ve lüfer avcılığında yaygın olarak kullanılmaktadır.
Sürütme olta takımlarında kullanılan iğneler genellikle çift olarak kösteğin ucuna monte edilir.Takımın ucundaki iğne normal olarak kösteğe bağlanır.Diğeri ise ayrı bir misina beden ile sabit iğnenin ön tarafına bağlanır.Bu şekilde ikinci iğneyi köstek üzerinde hareket ettirerek yemin boyuna göre ayarlamak mümkündür.
Bu tip olta takımlarında kullanılan yemler küçük canlı balıklardır.Bunların başlıcaları ;iskorpit,zargana,küçük kefal balıkları ve çeşitli kaya balıklarıdır.Bazende sürütme takımlarının ucuna sırtı bağlanarak kullanılması da mümkündür.
3-)Paraketa (Paragat) Oltaları
Paragat ;uzun bir beden üzerine çok sayıda iğnenin,köstek adını verdiğimiz kollar ile belirli aralıklarla bağlanması sonucu oluşan,yemli ve yemsiz olarak kullanılabilen hareketsiz oltalar sınıfında pasif bir av aracıdır.Ülkemizde kullanılan paragat takımları esas olarak 4 grup malzemeden oluşur ;
a)Paragat selesi,tamburu,kutusu
b)Paragat bedeni ve kötekler
c)Paragat iğneleri
d)Fırdöndü,yüzdürücü ve batırıcılar
a)Paragat Selesi
Paragatın içerisinde toplanıp muhafaza edildiği araçtır.Yöremizde hayıt ve kuru kamış dallarından örme suretiyle yapılır.Tahta kutular olduğu gibi lastik kutularda da kullanılmaktadır
Paragat bedeni selenin içerine istiflenirken iğneler selenin üst kenarına sabitlenen mantara sıra ile batırılarak yerleştirilir.Ülkemizin Doğu Akdeniz kıyılarında kullanılan ve iğnelerin yemlendikten sonra sıralandığı şapka bölümü oluşturulmuş şapkalı paragat selelerinde bulunmaktadır.Büyük kancalı ve uzun paragat takımlarında tahta kutular kullanılmaktadır.Son yıllarda paragat istiflemede büyük rolelere de talep artmıştır.
b)Paragat Bedeni ve Köstekler
Paragat bedeni olarak tek kat misinalar (monoflament) ve çok katlı naylon kablo iplerden (multiflament) yaralanılır.Naylon ipler daha kullanışlıdır.Fleksibilitesinin fazla oluşu,daha az gamlanması,operasyonda atma çekme işleminin avantajı yanında görünürlük özelliğinin çok oluşu ve kullanmadan önce bazı işlemlerin gerekmesi dezavantajını teşkil etmektedir.Orkinos gibi büyük balıklarınavcılığında kullanılan pelajik paragatlarda 4-6Q polimer yaka halatları beden olarak kullanılabilmektedir.
Köstek malzemesi genellikle monoflament misinadır.Köstek uzunluğu avcılığı yapılacak türün davranış özelliklerine göre ayarlanır.Çok uzun köstekli takımlarda dolaşma ve takımın tahribatı fazla olmakta,çok kısa köstekli takımlarda avlama verimi düşük olmaktadır.
c)Paragat İğneleri
Paragat balığın yakalandıktan sonra kurtulabilmesi için yeterince zaman vardır.Bu kaçışı önlemek için iğnenin kolay kusulmayacak tipte olması çok önemlidir.Son yıllarda tür bazında iğne şekilleri geliştirilmekte ve hedef türe yönelik avcılık yapılmaktadır.Ayrıca geniş boyunlu (wide-gab) iğnelerin,balığın yakalandıktan sonra kusması en zor iğne olan iğne tipi olduğu yapılan çalışmalarda tespit edilmiştir.Ülkemizdeki paragat takımlarında yem kaybının daha az olması nedeniyle düz iğneler tercih edilmektedir.
d)Fırdöndü,Yüzdürücü,Batırıcılar ve Sabitleyiciler
Paragat takımları pasif av araçları olduğundan avcılık sırasından uzun bir süre yakalanan avın tepkilerine maruz kalır.Bu süre içerisinde av takımının dolaşması,kopması,av etkinliğinin azalması muhtemeldir .Yakalanan ürünün sergilediği hareketlerin bedene iletilmemesi,anabeden-köstek bağlantısının fırdöndü ile yapılması sonucu sağlanabilir.Böylece av takımının etkin bir şekilde ava devam etmesi ve yakalanan balığın kaçma şansının azaltılması mümkün olur.
Diğer yandan av takımının hedef türün olduğu mevkide konumlandırılabilmesi av verimini direk etkiler.Ortasuda yemlenen balıkların avcılığı için dip paragatkarınnın kullanılması sonuç vermez.Bu yüzden av takımı yüzdürücü ve batırıcılarla askıya alınarak av takımının istenilen bölgeye yerleştirilmesi avcılıkta başarıyı sağlar.Ek olarak çayırlık bir alanda kullanılan dip paragatında yemlerin çayırların arasına girerek avcılık dışı kalması kösteklere eklenecek yüzdürücülerle sağlanabilir.Ayrıca batırıcılar av takımının akıntı ile sürüklenmesini önlemektedir.
Av takımının operasyon yapılacağı yerde bulundurulması av etkinliği ve av takımının geleceği açısından önemlidir.Sualtında akıntı veya yakalanan avın hareketi ile sürüklenen bir paragat,dolaşıp karışabilir ve hatta çoğu zaman kaybedilebilir.Bu yüzden paragatlarda av takımının başına ve sonuna ağırlık ve şamandıra bırakılır.
Paragat Çeşitleri ve Avcılık Tekniği
Paragat ile avcılık yöntemi,diğer av araçlarına göre daha zahmetli ve tecrübe gerektiren bir avcılık operasyonu gerektirir.Av operasyonu öncesi paragat takımının denize karışmadan rahat bir şekilde dökülmesi için av takımının neta edilmesi gerekmektedir.Avlanılacak türe uygun yem seçilir ve hazırlanır.Yem hazırlama işlemi yemin türüne göre değişir.Örneğin sardalya ile yapılacak yemlemede yemler kesilir ve iğneye özenle takılır.Diğer yandan deniz patlıcanı ile yapılacak bir yemlemede yemin bir takım özel işlemlerden geçirilmesi gerekmektedir.Yemlenen iğneler tekrar sepetin kenarındaki mantara dikkatlice yerleştirilir.Av sahasına gelindiğinde paragatın ucu,bir ucunda şamandıra diğer ucunda ayak taşı diye tabir edilen ipe,dipten bağlanarak hem av takımının yerinin belirlenmesini hemde takımın akıntı ile sürüklenmesi sağlanmış olunur.Tekne ağır yol veya kürekle kumluk eriştelik zemini 0-20 kulaçlık derinliklerde ‘S’ çizerek hareket eder.Bu arada sepetin başında olan kişi sırası gelen iğneyi mantardan çıkararak yavaşça suya bırakır.Bu şekilde paragat denize bırakılmış olur.Takımın denize dökülmesi sırasında sepetin içerisine yemli bir iğne mantardan kurtulup düşmüş ise bu iğnenin sepetten çıkarılmasına çalışılmamalı tereddüt etmeden o köstek bedene en yakın yerinden kesilmelidir.Operasyon sabah gün ağarmadan veya akşam güneş batımına yakın başlar.Yemin türü ve av sahasına göre 1-3 saat sonra toplanır.Takımın toplanması kürekle olur.Önce ayak taşı ve şamandıra tekneye alınır daha sonra paragat sepetin içerisinde istiflenmeye başlanır.Sırası gelen iğne eğer varsa yeminden temizlenerek mantara sırası ile dizilir.Paragattaki balıklar canlı ve mücadeleci olduğundan takımın toplanması sırasında teknede bir kepçe bulundurmak esastır ve balıklar bu kepçe yardımıyla tekneye alınmalıdır.
Paragat takımları kullanış şekline ve yerine göre 4 grupta incelenebilir;
1.Dip paragatları
2.Dipüstü paragatları
3.Pelajik paragatlar
4.Vertikal paragatlar
1.Dip Paragatları
Deniz,göl veya akarsuların dip zeminine av takımının uzatılması,bırakılması şekliyle av yapan bu takımda 100-300 iğne yer alır.Anabedenden,köstekler ve iğneler zemin üzerinde yer alır.Takımda ayaktaşı hariç batırıcı ve yüzdürücü bulunmaz.
Dip paragatları genelde avcılığı yapılmak istenilen balıkların geçiş yaptığı,toplandığı,yemlendiği kırmalık,kumluk ve kumluk ağırlıkları olan eriştelik kıyısal bölgelerde bırakılır.Ülkemizde çipura,mercan,fangri mercan,sinagrit,trança,kalkan,orfoz vs dip paragatları ile avlanmaktadır.
2.Dipüstü Paragatları
a.Zikzak paragat
b.Şamandıra köstekli paragat
c.Dipüstü set paragat
a)Zikzak Paragat
Semipelajik türlerin avcılığında kullanılan paragat modelidir.Av takımı üzerinde belirli uzunluklarla bir yüzdürücü bir batırıcı donatılarak oluşturulur.Suda duruşu zikzak şeklinde olduğundan adı buradan gelir.Yem kaybının azaltılması ve dip üstünde farklı derinliklerde avlanmayı sağlayan paragat modeli ülkemizde geleneksel paragatın operasyon zorluğu nedeniyle pek yaygın kullanılmaktadır.
b)Şamandıra Köstekli Paragat
Dip paragatın kösteklerine şamandıra bağlantısı ile oluşturulmaktadır.Bu av takımında amaç eriştelik yerlerde yemin otlar arasına girip kaybolmasını önlemek olarak sıralanabilir.
Ülkemizde çipura avcılığında kullanılan dip paragatları iğne diplerine yüzdürücüler takılarak kullanılmaktadır.Bu av takımının dizaynında dikkat edilecek hususlar yüzdürücünün balığı korkutmayacak şekilde ve boyutta takıma donatılması ve av takımının tamamen yüzdürülmesidir.
c)Dipüstü Set Paragatı
Dip paragatı ile avcılığının mümkün olmadığı,taşlık kayalık yerlerde,av takımının zeminden 1-2 kulaç yukarıda asılı durabilecek şekilde donatıldığı paragatlardır.Takımın her iki ucunda ayak taşları mevcuttur.Belirli arlıklar ile yüzdürücüler donatılır.Av takımının çok yükselmesini önlemek amacıyla takım belirli uzunlukta ayaktaşı halatları ile zemine sabitlenir.
3.Pelajik Paragat
Herhangi bir yerde sabitlenmeyip akıntıyla sürüklenen takımlardır.Genellikle pelajik balıklardan kılıç ve orkinos avcılığında kullanılır.Bu yüzden balık yakalandığında yorulmasını sağlayacak şamandıralar su yüzeyinde yer alır.Operasyonda balık yakalandığını anladığında suyun dibine doğru dalmaya başlar.Yüzdürücüler bir süre daldırılır.Gücü kalmadığında kendini serbest bırakan balık avlanır.Paragatlar genelde balıkların geçit yaptığı boğazlarda ve göç yerlerinde uygulanır.Balıkların geçit derinliği tespit edilerek şamandıra ipleri ayarlanır.Köstekler çelik tel,zincir yaka olup,anabedene genelde klips ile takılır.Operasyonda av takımı serbest bırakılacağı gibi teknenin bodoslanmasına bağlanarak bağlanarak tekneyle birlikte akması sağlanır.Genellikle gece avcılık yapılır.Av takımı 8-10 saat denizde bırakılır.Yem olarak sardalya salkım şeklinde veya bir tek uskumru sırtından suda yüzer durumda kalacak şekilde takılır.Ülkemizde kılıç balığı avcılığı Çanakkale,Çeşme açıkları ve Fethiye yöresinde yaygın olarak yapılmaktadır.
4.Vertikal Eksen Köstek Bağlantılı Paragat (Brachpole)
Bu tür paragat modeli bir iskelet vazifesi gören plastik veya metal boru üzerine belirli aralıklarla birbirine ve zemine paralel olarak geçirilmiş paslanmaz tel çubuklardan oluşur.Tel çubukların uç kısımlarına,bir ucunda fırdöndü bulunan köstekler bağlanır.Bunun alt ucuna kurşun üst ucuna şamandıra bağlanarak dipte dik durumda kalması sağlanır.Bunun üst ucuna bir ana beden ve şamandıra bağlanarak av takımının yerinin belirlenmesi ve yüzeyine alınması sağlanır.Birçok av takımıyla av yapılmayacak özelliğe sahip taşlık ve kayalık zeminlerde de avlanma imkanı sağlar.Operasyonu çok kolaydır.Fazla emek,tecrübe ve zaman gerektirmez. |
